Prawo własności intelektualnej. Rodzaje i które z nich możesz chronić w swojej firmie?
Twoja firma wśród swoich aktywów ma co najmniej kilka praw własności intelektualnej. Każdego dnia posługujesz się nimi w codziennej pracy. Warto, byś je zidentyfikował, a docelowo – ochronił. Dowiedz się, które rodzaje praw własności intelektualnej możesz chronić w swojej firmie?

Znaki towarowe
Na pewno Twoim zasobem jest znak towarowy – jeden lub wiele. Znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony.
Uzyskanie prawa wyłącznego na znak towarowy daje możliwość używania symbolu ®, co zwiększa wiarygodność przedsiębiorstwa oraz podnosi jego prestiż. Przedsiębiorcy tym samym wzmacniają swoją pozycję i przewagę konkurencyjną na rynku oraz kreują pozytywny wizerunek firmy. Prawo to również jest pewnego rodzaju narzędziem marketingowym wzmacniającym renomę przedsiębiorstwa i przyciągającym inwestorów. Identyfikacja przedsiębiorstwa ma szczególne znaczenie w przypadku wchodzenia na nowy i konkurencyjny rynek, gdzie zdobywanie klientów wiąże się bezpośrednio z budowaniem od podstaw wizerunku marki. Znak towarowy w dużej mierze traktowany jest jako najważniejszy środek ekspansji przedsiębiorstwa na rynku.
Znakiem towarowym, w rozumieniu ust. 1, może być w szczególności wyraz, włącznie z nazwiskiem, rysunek, litera, cyfra, kolor, forma przestrzenna, w tym kształt towaru lub opakowania, a także dźwięk.
W większości krajów znakami towarowymi mogą być również hasła, slogany reklamowe i nazwy. Spotykamy znaki na każdym kroku, na opakowaniach, przedmiotach codziennego użytku, na szyldach sklepów, w reklamach. Słynne znaki towarowe są warte miliony dolarów i rozpoznawane w najdalszych zakątkach świata (np. „Coca-Cola”). Są to tzw. znaki renomowane, a w polskiej ustawie wyróżniono również znaki powszechnie znane, np. w konkretnym regionie, w Polsce można wyróżnić np. Orlen, CCC, czy Wittchen.
Znaki towarowe zapewniają szeroki wachlarz środków ochrony prawnej. Właściciel ma prawo zakazać osobom trzecim używania znaku towarowego w obrocie handlowym. Dotyczy to nie tylko identycznego oznaczenia identycznych towarów i usług, lecz również podobnego oznaczenia podobnych produktów, o ile istnieje prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd odbiorców towarów i usług.
Jak ochronić swój znak towarowy?
Ochronę prawną znaku towarowego uzyskuje się przez jego rejestrację. Aby zarejestrować znak towarowy, powinieneś złożyć odpowiedni formularz zgłoszeniowy w krajowym lub regionalnym urzędzie ds. znaków towarowych. Proces rejestracji zazwyczaj przebiega szybko i bez zakłóceń.
Znaki towarowe chronimy na wybranym terytorium. Rozległość ochrony powinna być powiązana ze strategią biznesową Twojej firmy i planami działania na innych rynkach. W zależności od potrzeb zgłosić znak możesz w trzech trybach:
- Krajowym – w urzędzie patentowym danego kraju, np. w Polsce w Urzędzie Patentowym Rzeczpospolitej Polskiej (UPRP). Zarejestrowany w UPRP znak towarowy będzie chroniony na terytorium naszego kraju.
- Regionalnym – w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) w Alicante. W EUIPO dokonuje się jednego zgłoszenia, by zarejestrować znak towarowy Unii Europejskiej, European Union Trademark – EUTM, chroniony jednocześnie we wszystkich krajach Unii Europejskiej.
- Międzynarodowym, w Biurze Międzynarodowym Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO). Zgłoszenie oznaczenia w Genewie wymaga podania krajów, na których obszarze ma być docelowo chroniony znak towarowy. Można zatem wyznaczyć 2, 3 albo 123 kraje, w zależności od potrzeb firmy i jej możliwości finansowych.
Okres ochrony obejmuje 10 lat – licząc od daty zgłoszenia i może być przedłużany na kolejne okresy 10-cioletnie pod warunkiem wnoszenia opłat. Okres ochrony może być skrócony na wniosek uprawnionego (rezygnacja z prawa) lub na wniosek osoby trzeciej (wniosek o unieważnienie prawa np. z powodu nieużywania znaku w okresie 5 lat od uzyskania prawa).
Znaki towarowe stanowią jedne z najpopularniejszych i najcenniejszych atutów przedsiębiorstwa. Mogą mieć ogromną wartość gospodarczą oraz duże znaczenie dla przedsiębiorstw. Więcej o znakach towarowych: https://uprp.gov.pl/pl/przedmioty-ochrony/znaki-towarowe
Patenty
Patent to prawo wyłączne udzielane na wynalazek, który jest nowy, posiada poziom wynalazczy i nadaje się do przemysłowego stosowania. Zapewnia on właścicielowi prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku, jego wytwarzania, używania, oferowania na sprzedaż, sprzedawania lub importowania wytworu lub procesu opartego na opatentowanym wynalazku.
Patent jest udzielany przez krajowy urząd patentowy (w Polsce Urząd Patentowy RP), regionalny urząd patentowy reprezentujący grupę krajów (Europejski Urząd Patentowy – EPO) lub międzynarodowy w procedurze PCT udzielany przez WIPO . Patent udzielany jest na wynalazek na okres 20 lat, licząc od daty zgłoszenia, pod warunkiem wnoszenia corocznych opłat okresowych.
Dokumenty patentowe (zgłoszenia patentowe i/lub udzielone patenty) są publikowane przez urzędy patentowe na całym świecie i stanowią podstawowe źródło informacji o patentach. W rezultacie publiczne rejestry patentów i komercyjne bazy danych o patentach stanowią istotne i często unikalne źródło informacji technicznych, ponieważ wiele związanych z nimi wynalazków nie jest publikowanych w literaturze naukowej.
Jak zgłosić patent?
Zgłoszenie patentowe musi zostać złożone do właściwego krajowego lub regionalnego urzędu patentowego.
Aby poradzić sobie z kwestiami technicznymi i opracować skuteczną strategię ochrony własności intelektualnej, przedsiębiorca powinien rozważyć zatrudnienie pełnomocnika, który zajmie się przygotowaniem zgłoszenia i przeprowadzeniem firmy przez cały proces przyznawania patentu. Pełnomocnikiem w postępowaniu przed Urzędem Patentowym w sprawach związanych z dokonywaniem i rozpatrywaniem zgłoszeń oraz utrzymywaniem ochrony wynalazków może być rzecznik patentowy lub osoba świadcząca usługi transgraniczne w rozumieniu ustawy o rzecznikach patentowych. W przypadku osoby fizycznej pełnomocnikiem może być również współuprawniony, a także rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
Zgłoszenie patentowe (wniosek patentowy) zawiera kilka elementów. Są to: opis wynalazku (przedmiotu zgłoszenia), zastrzeżenia patentowe, skrót opisu (zwany abstraktem) oraz ewentualnie rysunki. Zakres ochrony zależy od zastrzeżeń zawartych w zgłoszeniu. Więcej o wynalazkach i wzorach użytkowych: https://uprp.gov.pl/pl/przedmioty-ochrony/wynalazki-i-wzory-uzytkowe

Wzory użytkowe
Wzór użytkowy bywa nazywany często „małym patentem”. Rozwiązanie chronione jako wzór użytkowy musi mieć charakter techniczny i odnosić się do kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci (wytwory zdeterminowane przestrzennie). Ponadto wzór użytkowy musi być nowy, tzn. nie ujawniony w dostępnym stanie techniki na świecie, oraz użyteczny – musi pozwalać na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów.
Prawo ochronne na wzór użytkowy udzielane jest na 10 lat. Wzory użytkowe, podobnie jak wynalazki, są chronione na określonym terytorium. Podobnie jak w przypadku wynalazków, wzory użytkowe można chronić w trzech trybach: krajowym, regionalnym i międzynarodowym.
Wzory przemysłowe
Termin „wzór przemysłowy” odnosi się do ozdobnych lub estetycznych aspektów produktu. Produkt może być chroniony jako wzór przemysłowy, jeśli spełnione zostaną określone przesłanki. Ochrona nie obejmuje aspektów technicznych lub funkcjonalnych produktu.
Aby zarejestrować wzór przemysłowy, zgłaszający musi dokonać zgłoszenia krajowego lub regionalnego w odpowiednim krajowym lub regionalnym urzędzie ds. własności intelektualnej.
Po zarejestrowaniu Twojego wzoru przemysłowego uzyskujesz wyłączne uprawnienie do czerpania z niego korzyści finansowych lub zawodowych na całym obszarze, na którym obowiązuje ochrona. Ochrona wzoru przemysłowego różni się w zależności od kraju, w Polsce trwa co najmniej 5 lat z możliwością przedłużenia ochrony na kolejne okresy pięcioletnie (maksymalnie 25 lat).
Więcej o wzorach przemysłowych: https://uprp.gov.pl/pl/przedmioty-ochrony/wzory-przemyslowe
Topografie układów scalonych
Topografią układów scalonych jest rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego.
Prawo z rejestracji topografii układów scalonych udzielane jest na okres 10 lat od końca roku, w którym została wprowadzona do obrotu lub zgłoszona do Urzędu Patentowego RP (w zależności od tego, który z tych terminów upływa wcześniej).
Więcej o topografiach układów scalonych: https://uprp.gov.pl/pl/przedmioty-ochrony/topografie-ukladow-scalonych
Oznaczenia geograficzne
Oznaczenia geograficzne odgrywają szczególną rolę przede wszystkim w marketingu handlowym. Producenci, którzy wykorzystują je do oznaczania swoich produktów, podkreślają w ten sposób związek produktu z danym krajem, regionem lub miejscowością, co często jest dla kupującego głównym czynnikiem podczas wyboru towaru.
Oznaczenia geograficzne znajdują zastosowanie przy oznaczaniu produktów przemysłowych i rolnych. Oznaczeniem geograficznym jest oznaczenie słowne odnoszące się bezpośrednio albo pośrednio do nazwy miejsca, regionu, kraju, z którego pochodzi dany towar (oznaczenie zawiera element nazwy regionu czy miasta). Prawo z rejestracji przyznawane jest oznaczeniom na towary, które są silnie identyfikowane z danym regionem czy miejscem, i których dobra jakość oraz pozytywna opinia kojarzone są z pochodzeniem geograficznym. Zgłoszenia nie może dokonać pojedynczy przedsiębiorca, tylko np. organizacja lub organ administracji samorządowej.
Prawo z rejestracji oznaczenia geograficznego udzielane jest bezterminowo.
Oznaczenia geograficzne należy zgłaszać w:
- Urzędzie Patentowym RP – w odniesieniu do towarów przemysłowych,
- Komisji Europejskiej za pośrednictwem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi – w odniesieniu do produktów rolnych i środków spożywczych.
1 grudnia 2025 r. zmieni się system ochrony oznaczeń geograficznych na produkty rzemieślnicze i przemysłowe. Nowe przepisy wprowadzą jednolite zasady ochrony produktów rzemieślniczych na poziomie europejskim. Stanowią one szansę dla wielu rodzimych podmiotów na wyróżnienie swoich wyrobów i zwiększenie międzynarodowej rozpoznawalności. Więcej o oznaczeniach geograficznych: https://uprp.gov.pl/pl/przedmioty-ochrony/oznaczenia-geograficzne
Tajemnica przedsiębiorstwa
Tajemnicą przedsiębiorstwa jest każda informacja, która ma dla firmy wartość handlową na tyle istotną, że nie jest ona ujawniana. Za tajemnicę przedsiębiorstwa można uznać każdą informację, od technicznego know-how i bazy klientów po informacje finansowe, strategie marketingowe itp.
Tajemnice przedsiębiorstwa są często opisywane jako góra lodowa, której widocznym wierzchołkiem są patenty. Startup może być w posiadaniu ogromnego zasobu informacji poufnych, z których część może potencjalnie zostać opatentowana, ale wszystkie, jeśli zostaną zachowane w tajemnicy, mogą zostać zakwalifikowane jako tajemnice przedsiębiorstwa i podlegać ochronie. Ze względów strategicznych startup może zdecydować się na utrzymanie w tajemnicy swoich informacji, które mogą zostać opatentowane, ponieważ w celu złożenia zgłoszenia patentowego będzie musiał upublicznić te informacje. Informacje, które zostały ujawnione w trakcie składania zgłoszenia patentowego lub z innych powodów, nie są już uznawane za tajemnice przedsiębiorstwa.
Więcej o tajemnicach przedsiębiorstwa: https://tiny.pl/c9dtk
Prawa autorskie
Prawa autorskie są najpowszechniejszymi z szeroko rozumianych praw własności intelektualnej. Prowadząc działalność gospodarczą, pewnie nie zdajesz sobie sprawy, jak wiele utworów może powstawać w trakcie Twojej normalnej aktywności. Nawet utwory, które powstają w sposób nieświadomy, są chronione prawem autorskim – powinieneś wiedzieć, jakie prawa posiadasz i jak je chronić!
Prawo autorskie przyznaje autorom, kompozytorom, programistom komputerowym, projektantom stron internetowych i innym twórcom ochronę prawną ich twórczości literackiej, artystycznej, dramatycznej i innej, którą zwykle określa się mianem „utworów”. Prawo autorskie chroni wiele różnych oryginalnych utworów, w tym książki, czasopisma, gazety, muzykę, obrazy, fotografie, rzeźby, architekturę, filmy, programy komputerowe, gry wideo i oryginalne bazy danych. Chroni ono jednak tylko sposób wyrażenia pomysłu, nie chroni natomiast idei ani koncepcji leżącej u jego podstaw. Jest to bardzo ważne rozróżnienie. Jeśli pomysł zostanie wyrażony w inny sposób, jest mało prawdopodobne, że naruszy on prawa autorskie twórcy.
Prawo autorskie daje autorowi lub twórcy szereg praw wyłącznych do jego utworu przez okres ustalony w przepisach krajowych. W wielu krajach, w tym w Polsce prawa autorskie majątkowe obowiązują przez okres życia autora plus 70 lat; w niektórych krajach okres ten jest dłuższy. Prawa te umożliwiają autorowi kontrolę nad ekonomicznym wykorzystaniem jego utworu na wiele sposobów oraz zapewniają otrzymanie wynagrodzenia. Prawo autorskie stanowią również „prawa osobiste”, które chronią m.in. reputację twórcy.
Prawo autorskie chroni utwory, czyli takie wytwory działalności twórczej człowieka, które mają indywidualny charakter i są ustalone w jakiejkolwiek postaci. Ochrona prawno-autorska jest niezależna od wartości, przeznaczenia czy sposobu wyrażenia utworu.
PAMIĘTAJ! Prawa autorskie powstają samoistnie z chwilą ustalenia utworu. Nie musisz podejmować w tym zakresie żadnych działań – wystarczy, że stworzysz coś oryginalnego!
Co może być przedmiotem prawa autorskiego?
Prawa autorskie dzielimy na:
- prawa autorskie osobiste,
- prawa autorskie majątkowe.
Prawa autorskie osobiste są nierozerwalnie związane z osobą twórcy i przez to nie mogą być przeniesione na inne osoby. Jako przykład praw autorskich osobistych można wskazać prawo do autorstwa utworu (wskazania jako twórcy) czy prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności.
Z kolei autorskie prawa majątkowe mają charakter ekonomiczny. Składają się na nie wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Prawa te możesz jako twórca przenieść (odpłatnie lub całkowicie za darmo) na inne osoby. Możesz też je nabyć w szczególny sposób, który przewidują przepisy prawa, np. jako pracodawca w stosunku do utworów swoich pracowników, które powstają w ramach wykonywania ich obowiązków pracowniczych (utwór pracowniczy).
Ile trwa ochrona?
Jeśli jesteś twórcą, pamiętaj, że prawa autorskie majątkowe do utworu będą trwały jeszcze przez 70 lat po śmierci jego autora. Jeśli zaś byłeś współautorem utworu, czas ten będzie się liczyć od dnia śmierci ostatniego ze współautorów.
Jaki jest zakres terytorialny ochrony?
Warto widzieć, że prawa autorskie do utworów są chronione nie tylko w kraju, w którym powstał konkretny utwór. Rzeczpospolita Polska, podobnie jak blisko 180 innych krajów, podpisała międzynarodową Konwencję berneńską o ochronie dzieł literackich i artystycznych, która gwarantuje ochronę praw autorskich we wszystkich umawiających się państwach – stronach konwencji. Jeśli więc stworzysz utwór w Polsce, może być on chroniony także w Niemczech, Francji, a nawet w Australii. W odróżnieniu od praw własności przemysłowej prawo autorskie praktycznie nie zna granic.
Jeśli działasz w branży kreatywnej, istotne znacznie mogą mieć dla Ciebie także prawa pokrewne prawu autorskiemu, takie jak prawa do wideogramów czy fonogramów albo prawa do artystycznych wykonań utworów. One także są chronione, choć na nieco innych zasadach. Więcej o prawach autorskich: https://tiny.pl/c9dtk
Dlaczego warto chronić własność intelektualną?
Tworzenie nowych rozwiązań, produktów i usług oraz działania marketingowe wymagają znacznych nakładów. Pozbawione ochrony przedmioty własności intelektualnej mogą zostać wykorzystane przez konkurencję, pozostawiając ich twórców i właścicieli bez należytego wynagrodzenia. Warto zatem zadbać o ochronę własności intelektualnej i uwzględnić ją w strategii biznesowej firmy, aby chronić swój dorobek i korzystać z niego do budowania pozycji na rynku. Pomimo kosztów związanych z uzyskaniem i utrzymaniem praw wyłącznych długofalowe korzyści z nich są warte wysiłku.
Ponadto w perspektywie całej gospodarki właściwa ochrona własności intelektualnej stymuluje rozwój wszystkich sektorów oraz zachęca twórców i wynalazców do podejmowania nowych działań, pozwalając im zarabiać i w ten sposób przyczyniając się do rozwoju innowacji. Ochrona własności intelektualnej w znacznym stopniu ogranicza działania nieuczciwej konkurencji oraz pozwala na zbudowanie stabilnego wizerunku firmy wartej zaufania.