1. Czym jest podatek VAT
Podatek VAT jest powszechnie znany jako podatek od wartości dodanej. Nazwa ta ma swoją genezę w rozwinięciu skrótu VAT – „Value Added Tax”.
W praktyce, podatek ten jest podatkiem od konsumpcji. Opłaca go konsument za wydatki o charakterze konsumpcyjnym – towary i usługi.
Co więcej, fakt, że podatek ten jest opłacany przez konsumenta, nadaje mu charakter podatku pośredniego, co oznacza, że jest on płacony przez ostatecznego odbiorcę, a nie przez producenta towarów czy usługodawcę.
Oprócz tych cech, podatek VAT podlega pod kilka istotnych zasad:
- Zasadę powszechności, która mówi, że podatek VAT dotyczy każdego, kto dokona czynności opodatkowanych zdefiniowanych we właściwych przepisach (np. wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów lub eksportu czy importu dóbr).
- Zasadę wielofazowości, według której podatek VAT jest naliczany na każdym etapie obrotu (produkcji i dystrybucji).
- Zasadę proporcjonalności, oznaczająca, że wysokość podatku VAT, jaki jest naliczany i płatny, powinna być proporcjonalna do ceny przed opodatkowaniem. Zasada ta jest kluczowa, aby podatek VAT był sprawiedliwy i nie wpływał nierównomiernie na różne transakcje.
- Zasadę neutralności, która mówi, że to konsument jest płatnikiem podatku VAT, a nie przedsiębiorca, który uczestniczy w obrocie, o czym wspomnieliśmy powyżej w aspekcie podatku pośredniego.
Warto również dodać, że odstępstwa od tych zasad mogą mieć miejsce, jednak muszą one wynikać z dyrektyw lub derogacji, czyli pozbawienia przepisu prawnego jego mocy obowiązującej poprzez zastąpienie go innym przepisem prawnym.
2. Naliczanie podatku VAT
Tak jak zaznaczyliśmy przy zasadzie wielofazowości, podatek VAT jest naliczany na każdym etapie obrotu. Zobrazujmy to na przykładzie:
Firma A sprzedaje produkt B za 100 PLN netto, który podlega pod podatek VAT w wysokości 23%. Oznacza to, że jego cena brutto wyniesie 123 PLN.
Następnie, produkt B kupuje hurtownia, która chce go sprzedać za 150 PLN netto. W efekcie, jego cena brutto wzrośnie do 184,5 PLN.
Od hurtowni produkt B kupuje sklep, który podniesie jego cenę do 200 PLN netto. W związku z tym, jego cena brutto ponownie wzrośnie. Tym razem do 246 PLN.
Za tę cenę produkt zostanie kupiony przez konsumenta, a podatek VAT wyniesie 46 PLN.
„VAT należny” i „VAT naliczony”
W podanym wyżej przykładzie pojawiają się dwie perspektywy – producenta / sprzedawcy, który nalicza VAT, oraz konsumenta, który VAT płaci. W odniesieniu do tych dwóch stron, pojawiają się dwa terminy, które warto wyjaśnić – „VAT należny” oraz „VAT naliczony”.
„VAT należny”
„VAT należny” odnosi się do podatku VAT, który jest naliczony przez sprzedającego i musi zostać odprowadzony przez niego do Urzędu Skarbowego.
Warto jednak zaznaczyć, że „VAT należny” może zostać pomniejszony o „VAT naliczony”, który zaraz opiszemy.
„VAT naliczony”
„VAT naliczony” to podatek opłacony, zawarty w cenie brutto towarów i usług, które są nabywane. Podatnik ma prawo obniżyć swój „VAT należny” o kwotę podatku „VAT naliczonego”, w zależności od zakresu, w jakim nabywane towary i usługi są wykorzystywane do czynności opodatkowanych.
Warto zaznaczyć, że aby to zrobić, nabycie danych towarów i usług musi być potwierdzone odpowiednim dokumentem, np. fakturą, dokumentem celnym lub deklaracją importową. Ponadto, żeby obniżyć „VAT należny” o „VAT naliczony”, przedsiębiorca musi być zarejestrowany jako czynny podatnik VAT.
Przejdźmy teraz do podatku VAT w Europie.
3. Kiedy podatek VAT pojawił się w Europie?
Podatek VAT jest obecny we wszystkich krajach Unii Europejskiej pod różnymi nazwami. Jego koncepcję przedstawił w 1920 roku Niemiec, Carl Friedriech von Siemens, natomiast pierwszym krajem, który go wprowadził była w 1954 roku Francja, gdzie jest on znany jako taxe sur la valeur ajoutée, w skrócie TVA.
Z kolei w Polsce podatek VAT jest znany jako podatek od towarów i usług, która to nazwa pochodzi od ustawy o podatku od towarów i usług regulującą jego kwestie. Podatek ten wprowadzono w 1993 roku, kiedy to zastąpił on obowiązujący do tamtej pory podatek obrotowy.
4. Harmonizacja podatku VAT w Unii Europejskiej
Podatek VAT jest zharmonizowany na poziomie Unii Europejskiej. Oznacza to, że podlega pod przepisy unijne nadające ramy, w których krajowe ustawodawstwa mogą określać zasady dotyczące podatku VAT.
Przepisy te przekładają się bezpośrednio np. na podstawowe stawki podatku VAT w państwach członkowskich, kategorie produktów i usług, które mogą podlegać pod obniżone stawki podatku VAT, czy terminy i formy składania deklaracji.
5. Stawki podatku VAT
Unia Europejska wymaga, aby podstawowa stawka VAT była nie mniejsza niż 15%, jednak to lokalni ustawodawcy decydują o jej ostatecznej wysokości. W efekcie, najniższą z obowiązujących w całej UE jest ta w Luksemburgu, która do końca 2023 roku wynosi 16%, a najwyższa obowiązuje na Węgrzech i jest równa 27%.
6. Obniżone stawki VAT, a rodzaje produktów i usług
Oprócz stawek podstawowych, regulacje unijne wskazują także grupy produktów, które krajowe władze mogą objąć stawkami obniżonymi, a są:
- artykuły spożywcze i żywność,
- usługi medyczne,
- książki i publikacje,
- usługi kulturalne, artystyczne i rozrywkowe,
- transport wewnątrzwspólnotowy i międzynarodowy.
Dodajmy, że dokumentem, który określa jakie produkty i usługi mogą być opodatkowane stawką obniżoną w Unii Europejskiej, jest Załącznik III do Dyrektywa Rady 2006/112/WE, zwanej również „Dyrektywą VAT”.
Natomiast jako ciekawostkę dodajmy, że w 2023 roku, jedynym krajem, który posiada stawkę podstawową i stawkę obniżoną na poziomie 0%, bez żadnych stawek pomiędzy, jest Dania.
7. Terminy składania deklaracji VAT
Innym przykładem różnorodności w krajowym ustawodawstwie dotyczącym podatku VAT, są przepisy dotyczące deklaracji i rozliczania tego podatku. W każdym państwie obowiązują różne częstotliwości, terminy składania deklaracji VAT, formy składania deklaracji czy warunki, które należy spełnić, aby składać deklarację o wybranej częstotliwości.
| Przykład: W Niemczech na deklaracje kwartalne mogą zdecydować się przedsiębiorcy, których podatek VAT w poprzednim roku wyniósł pomiędzy 1000, a 7500 Euro. Z kolei w Hiszpanii, kwartalne deklaracje można składać do momentu, kiedy sprzedaż w poprzednim roku przekroczy 6 000 000 Euro. Pokazuje to, jak bardzo mogą się różnić przepisy w danym kraju, w związku z czym, istotnym jest, aby zapoznać się z regulacjami związanymi z nowym rynkiem, na który planuje się wejść. |
Innym przykładem, tym razem dotyczącym przepisów związanych z deklaracjami rocznymi może być Grecja. Przedsiębiorcy w tym kraju nie muszą składać rocznych deklaracji, ponieważ w 2014 roku zostały one wycofane. Dla porównania, w Niemczech, deklaracje roczne są obowiązkowe dla każdego przedsiębiorcy, którego podatek VAT do opłacenia w roku poprzednim wyniósł, co najmniej, 1000 Euro.
8. Jakie transakcje są objęte podatkiem VAT w Unii Europejskiej?
Warto także wspomnieć, jakie transakcje są objęte podatkiem VAT w Unii Europejskiej, a należą do nich:
- odpłatne dostawy towarów i świadczenia usług na terytorium państwa członkowskiego,
- eksport towarów z państwa członkowskiego poza terytorium UE,
- import towarów spoza terytorium UE na teren państwa członkowskiego,
- wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów,
- wewnątrzwspólnotowe dostawy towarów.
9. Rejestracja do VAT UE
Przedsiębiorcy mają obowiązek rejestracji do celów podatku VAT jako podatnicy czynni lub zwolnieni z płacenia tego podatku. Ponadto, jeżeli zamierzają oni świadczyć usługi i sprzedawać towary do konsumentów z innych państw członkowskich Unii Europejskiej, muszą oni zarejestrować się do VAT UE.
Obowiązek rejestracji do VAT UE mają także podatnicy zwolnieni z VAT, nieprzekraczający obrotu 200 000 PLN w roku, gdy:
- wartość wewnątrzwspólnotowej sprzedaży towarów na odległość przekroczyła w roku podatkowym równowartość 10 000 PLN
- przedsiębiorstwo chce świadczyć usługi, dla których miejscem rozliczenia będzie kraj nabywcy.
Rejestracji do VAT UE można dokonać poprzez złożenie formularza VAT-R w urzędzie skarbowym. Natomiast jeżeli jest się już zarejestrowanym do celów podatku VAT jako podatnik czynny lub zwolniony, wystarczy złożyć aktualizację ww. formularza.
Kiedy rejestracja do VAT UE przebiegnie prawidłowo, przedsiębiorstwo otrzyma numer VAT UE, który w przypadku Polski, jest numerem NIP poprzedzonym przedrostkiem „PL”.
Dodajmy, że w ramach VAT UE należy także składać deklaracje miesięczne, na co przedsiębiorcy mają czas do 25. dnia miesiąca następującego po okresie rozliczeniowym, w którym nastąpiły transakcje wewnątrzwspólnotowe.
10. VAT OSS
Warto wspomnieć, że od 1 lipca 2021 roku, w Unii Europejskiej jest dostępna specjalna procedura związana z rozliczaniem podatku VAT ze sprzedaży do innych krajów członkowskich. Pozwala ona uniknąć rejestracji VAT w krajach UE oraz składać jedną, zbiorczą deklarację, w ramach której przedsiębiorcy rozliczą całą sprzedaż do innych państw UE. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat VAT OSS, sprawdź artykuł, w którym kompleksowo omówiliśmy tę kwestię.
*
Podatek VAT w Europie jest nierozerwalną częścią handlu wewnątrzwspólnotowego oraz e-commerce.
Chociaż VAT jest zharmonizowany w państwach członkowskich Unii Europejskiej, to władze krajowe ustalają ostateczne przepisy regulujące kwestie z nim związane, np. o stawki, które obowiązują w kraju, a także kategorie towarów i usług, które będą podlegać pod stawki obniżone, zgodnie z wytycznymi z unijnej dyrektywy.
Podsumowując, podatek VAT w Europie to temat, który zdecydowanie należy zgłębić i skonsultować ze specjalistami, planując rozpoczęcie sprzedaży do krajów Unii Europejskiej. Każdy kraj posiada różne regulacje określające dane aspekty związane z podatkiem VAT, których znajomość pozwoli nie tylko łatwiej prowadzić i rozliczać sprzedaż w konkretnym kraju, ale też uniknąć kar związanych np. z niewłaściwym rozliczeniem lub niezłożeniem deklaracji w terminie.
